Ogród ziołowy

Planowanie ogrodu ziołowego może być interesujące i przyjemne. Od stuleci zioła były cenione dla swoich właściwości przyprawowych, leczniczych i aromatycznych. Przez pokolenia przywódcy plemienni i uzdrowiciele przekazywali ziołowe tajemnice.

Także i dzisiaj zioła są doskonałym dodatkiem do różnego rodzaju potraw, nadając im niepowtarzalny smak i aromat.

Wiele nowoczesnych leków  jest opartych na ziołach (około 25 % stosowanych na świecie leków jest produkowanych na bazie substancji roślinnych). Zielarze tworzą mieszanki aromatycznych ziół do celów leczniczych i kosmetycznych. Ale, oczywiście, zioła przyprawowe są nadal najczęściej używane. Koperek, natka pietruszki, szczypiorek ? Te zioła, znamy najlepiej w postaci świeżej. Pozostałe zioła z reguły dodajemy do potraw w postaci suszonej, jednak nieporównywalny jest aromat świeżych ziół.

Niektóre z ziół możemy hodować samodzielnie w domu i ogrodzie. Uprawa ich nie należy do skomplikowanych, a efekty w postaci aromatycznych dań będą z pewnością wyśmienite. Zioła mają wiele zastosowań w kuchni i przywabiają owady dokonujące zapyleń.

Zioła warto uprawiać w sposób ekologiczny tzn. starać się wszystkie prace  w ogrodzie wykonywać w zgodzie z przyrodą, a nie przeciw niej. W ciągu wieków zioła, rozwinęły mechanizmy obronne i stały się bardzo odporne na choroby. Ziołowy ogród nie jest wymagający i potrzebuje  bardzo mało pielęgnacji.

Dbaj o żyzność gleby bez sztucznych nawozów, wykorzystując naturalne metody nawożenia np. kompost. W środku zimy lub przy końcu rozłóż warstwę (grubości 5-7,5cm) dobrze rozłożonego kompostu lub obornika. Stosuj naturalne metody ochrony przed szkodnikami i chorobami.

Zioła są naturalnymi środkami odstraszającymi owady, ale jeśli będzie konieczność usunięcia szkodników, zastosuj nietoksyczne metody, ponieważ to Ty będziesz konsumentem tych ziół. Wśród roślin odstraszających owady szczególnie są polecane: nagietek, maki, nasturcje, karłowy powój trójbarwny. Aksamitka to naturalny środek odstraszający, więc możesz posiać kilka z tych kwiatów. Odstrasza nicienie, pomaga w zwalczaniu perzu właściwego. Również konopie (nie, to nie są konopie indyjskie tzw. „marycha”:)) mają własciwości odstraszające szkodniki. Stosowanie tych roślin ma wielowiekową tradycję. Świadczy o tym następujący fragment „Pana Tadeusza”:

„…na każdym przykopie
Stoją jakby na straży w szeregach konopie,
Cyprysy jarzyn; ciche proste i zielone.
Ich liscie i woń służą grzędom za obronę,
Bo przez ich liście nie śmie przecisnąć się żmija,
A ich woń gąsienice i owad zabija”

Chroń ogród przed ślimakami. Duże ślimaki żyją na grzybach i martwej materii organicznej, nie szkodząc roślinom. Szkodnikami są małe, brązowe lub czarne ślimaki. Niektóre żyją pod ziemią i ich nie widać. Wychodzą na powierzchnię tylko w środku lata. Nocą zbieraj ślimaki do słoika z parafiną. Wrażliwe rośliny posypuj wokoło wapnem, sadzą i korą sosnową (unikaj wapna wokół roślin kwasolubnych)  Naturalni wrogowie ślimaków to jeże, żaby i ropuchy, a także ptaki. Jednym ze sposobów ograniczenia ilości szkodników glebowych jest regularne gracowanie gleby, podczas, którego wydostają się one na powierzchnię, stając się łupem ptaków. To pozwoli wyhodować zioła bezpieczne dla zdrowia, wolne od chemii.

Planując ogród ziołowy trzeba pamiętać, że zioła wymagają dobrze przepuszczalnej gleby, nie lubią mokrego podłoża. Sprawdź swoją glebę w ogrodzie ziołowym i upewnij się, że ma odczyn zasadowy. Najlepiej zbadaj jej pH najprostszym kwasomierzem glebowym.

Wszystkie zioła potrzebują co najmniej sześć godzin światła słonecznego. Planując ogród ziołowy należy wziąć pod uwagę zwyczaje każdego zioła. Ważnym kryterium wyboru gatunku, czy odmiany rośliny jest osiągana przez nią docelowa wysokość i szerokość. Sprawdźmy lub zapytajmy sprzedawców, jak duża urośnie roślina. Znając docelowe rozmiary roślin, łatwiej będzie dobrać odmiany do wielkości ogrodu i posadzić je w odpowiednich odległościach. Najczęstszy błąd przy sadzeniu, to właśnie zbyt małe odległości między roślinami. Pięknie prezentują się na rabacie, gdy są małe, ale za trzy sezony rozrastają się i zasłaniają wzajemnie.

Rośliny wyższe sadzimy na tyłach ogrodu, małe, niższe z przodu. Zioła mogą być jednoroczne lub wieloletnie. Większość ziół to byliny więc są wieloletnie i będą rosły przez kilka lat w tym samym miejscu. Każde z ziół, które muszą być sadzone co roku powinny znaleźć się w takim miejscu w ogrodzie ziołowym, które jest łatwo dostępne. Zioła jednoroczne, to np. bazylia, cząber, kolendra, koper, pietruszka czy rzeżucha. Do wieloletnich należy: estragon, lebiodka, lubczyk, melisa, mięta, rozmaryn, szczypiorek oraz tymianek.

Zostaw każdej roślinie dużo miejsca na rozkrzewienie się. Zioła muszą mieć swobodną cyrkulację powietrza. Zapobiega to pleśni. Ten etap planowania ogrodu ziołowego jest konieczny, ponieważ gdy rośliny stają  się starsze nie lubią być przenoszone.

W czasach elżbietańskich sadzono zioła aromatyczne, przyprawowe i lecznicze symetrycznie na wzorach prostokątów lub kwadratów. Tamte ziołowe ogrody miały chodniki. Spacer przez ogród był popularną rozrywką. Nie mieli przecież telewizora! Jeśli planujesz  swój ogród ziołowy w pobliżu patio, pomyśl o dodaniu ścieżki spacerowej dla siebie. Ścieżka doda charakteru w Twoim ziołowym ogrodzie.

Zawsze sprawdzajmy, czy roślina, która nam się podoba nadaje się do uprawy w naszym klimacie. Wiele atrakcyjnie wyglądających roślin oferowanych w sprzedaży pochodzi z zupełnie innych stref klimatycznych i nie toleruje mrozu.

Ogródek ziołowy można mieć nawet na kuchennym parapecie. Jeśli masz ograniczoną przestrzeń,  stań się ogrodnikiem wewnątrz kuchni i hoduj swoje zioła na parapecie lub w świetle okna. Świeże zioła wspaniale smakują i warto je mieć pod ręką. Skrzynka z ziołami na balkonie nie może osiągnąć rozmiaru grządki w ogrodzie. Zioła nie muszą być siane lub sadzone oddzielnie. W skrzynce balkonowej o długości 70 cm można zmieścić kilka gatunków ziół. Należy jednak pamiętać, aby nie sadzić roślin zbyt blisko siebie.

Zioła, które można hodować w doniczkach: Bazylia, lawenda, mięta, oregano, szałwia, szczypiorek, rukola, tymianek, kolendra. Estragon i tymianek mogą przezimować na balkonie bez większych problemów. Trzeba je ustawić w miejscu osłoniętym oraz staranne je przykryć. Rozmaryn i szczypior są wrażliwe na mróz. Rozmaryn należy umieścić w dobrze oświetlonym, w możliwie chłodnym miejscu o temperaturze do 10 °C. Doniczkę ze szczypiorem można postawić na oknie w kuchni. Należy pamiętać o tym, że nie można przycinać go zbyt nisko.

Zioła z siewu czy z sadzonki?
Zioła bardziej wrażliwe na zimno należy siać w marcu i, w początkowym okresie ich wzrostu, trzeba pozostawić je na parapecie w mieszkaniu. Odporniejsze na chłód gatunki ziół można wysiać w kwietniu bezpośrednio do skrzynek balkonowych bądź kupić w sklepie ogrodniczym nasiona umieszczone na specjalnych taśmach Można również posadzić gotowe sadzonki ziół kupione w sklepie. Gotowe sadzonki bardzo szybko rosną i potrzebują dużo miejsca. W odróżnieniu od roślin uprawianych w ogrodzie, rośliny uprawiane w doniczkach wymagają nawożenia po sześciu tygodniach od posadzenia. Zalecane jest stosowanie mniejszych ilości nawozu niż jest podane na opakowaniu, ponieważ nadmierne nawożenie powoduje zmniejszenie aromatyczności ziół.

Zbiór można rozpocząć w chwili gdy zioła mają po kilka liści. Najlepszy czas do cięcia ziół, jest wtedy zanim zaczną kwitnąć, ponieważ mają najlepszy smak. Większość olejków jest przechowywane w liściach. Poczekaj, aż cała poranna rosa obeschnie przed cięciem, ale zanim słońce zagości w pełni w twoim ogrodzie. Jeśli łodygi nadają się to również możesz je wykorzystać.

Jeśli masz dużo ziół, to możesz  je zamrażać lub suszyć. Można rozkładać cienką warstwą na papierze lub wieszać do góry nogami, po kilka gałązek ziół powiązanych w pęczki, w miejscu ciepłym, przewiewnym i ciemnym. Możesz mikrofalować umieszczając  je między dwoma ręcznikami papierowymi w mikrofali przez 2 minuty. Umieść je w szczelnie zakrytej papierowej torbie, zachowają właściwości przez 1 rok. Zamrażanie plonów ogrodu ziołowego pozwoli im zachować właściwości nieco dłużej, przez rok i pół. Umieść zioła w foremkach na kostki lodu i uzupełnij małą ilością wody. Zamrożone wyjmij z foremek i umieść je w workach z blokadą zip. Kiedy tylko potrzebujesz ziół do zup, gulaszu i sosów, po prostu  wrzucasz kostkę lodu z ziołami.

Zioła najczęściej stosowane jako przyprawy: Bazylia, cząber, estragon, kminek, kolendra, lubczyk, majeranek, mięta,  oregano, rozmaryn, rzeżucha, szałwia, szczypiorek, tymianek

Bazylia
Jest rośliną jednoroczną. Liście ma jajowate, gładkie, jasnozielone o wyraźnie wgłębionych nerwach. Kwiatki ma nikłe białawe. Liście bazylii charakteryzują się korzenno-cynamonowym zapachem. Należy do roślin chętnie oblatywanych przez pszczoły.

Ma duże wymagania cieplne. Bazylię należy wysiewać w końcu marca do skrzyneczki lub doniczki i nakryć cienką warstwą ziemi.  Gdy siewki wzejdą zbyt gęsto dobrze rozpikować je w rozstawie 4 x 4 cm. Rozsadę wysadza się do gruntu najlepiej po 15 maja. Liście się zbiera podczas całego okresu wegetacji. W celu ususzenia najlepiej ścinać ziele w początkach kwitnienia, ponieważ wtedy zawiera najwięcej olejku eterycznego. Rośliny ścinamy na wysokości 6-7 cm nad ziemią, pozostałe części pędów dadzą nowy odrost, który zbieramy w 6-8 tygodni po pierwszym zbiorze.

Doskonale smakuje z mozarellą i pomidorem oraz nadaje się do potraw warzywnych, zup, sosów, spagetti, potraw z ryb i drobiu czy też sałatek. Wspaniale smakuje z czosnkiem. Najbardziej znaną potrawą, której podstawą jest bazylia jest włoskie pesto. Bazylia działa uspokajająco na system nerwowy, oraz poprawia nastrój.

 Cząber
Jest rośliną jednoroczną o wysokości 20-60 cm. Liście  ma niewielki ciemnozielone, lancetowate, osadzone naprzeciwlegle na pędzie. Kwiaty ma nikłe osadzone w kątach liści jasnofioletowe lub różowe, czasem białe

Cząber rozmnaża się z nasion. Można go uprawiać w ogródku, w doniczkach, lub na balkonach. Lubi stanowiska nasłonecznione, żyzną, ale lekką glebę zasobną w wapń. Najlepiej wysiewać w kwietniu w rzędy co 30cm, na głębokość 0,5 cm na zagoniku podobnie jak warzywa, uklepując powierzchnię deseczką Cząber wschodzi powoli, dobrze jest więc do nasion dodać nieco wyznacznika np. sałaty, co umożliwia wczesne odchwaszczanie między rzędami. Warto jeszcze kilkakrotnie spulchniać i odchwaszczać ziemię. Cząber zbiera się podczas całej wegetacji. Do suszenia najlepiej ścinać ziele tuż przed zakwitnięciem, odcinać nisko nad ziemią i po związaniu w pęczki suszyć w temperaturze do 35°C.

Stosuje się go przeciw pasożytom jelit, jako lek rozkurczowy w dolegliwościach przewodu pokarmowego, na pobudzenie apetytu jak również do kąpieli wzmacniających.

Cząber pasuje niemal do wszystkich dań począwszy od zup a skończywszy na warzywach i dziczyźnie. Jest też jednym z głównych składników ziół prowansalskich i pieprzu ziołowego. Świeże zioła  charakteryzują się, ciekawym, mocnym smakiem i silnym korzennym zapachem oraz smakiem przypominającym pieprz. Świetnie nadaje się do potraw ciężkostrawnych, gdyż polepsza trawienie. Używa się go marynat i konserw oraz do mięs i dań z fasoli i grochu. Działa leczniczo przy wszelkich nieżytach przewodu pokarmowego, przeciwdziała wzdęciom i niestrawności.

Estragon
Pochodzi z Azji Środkowej, skąd w czasie wojen krzyżowych zawędrował do Europy Zachodniej. Ma pędy prosto wzniesione ku górze na wysokość 1,2 m od dołu drewniejące. Liście są wąskie, lancetowate, lekko owłosione, kwiaty niepozorne zielonkawożółte. Świeże ziele posiada zapach bardzo słaby, natomiast po wysuszeniu zapach staje się silny. Smak ma ostry, korzenny.

W uprawie są dwie formy estragonu. Jedna z nich wysiewana jest z nasion, druga tzw. Niemiecka rozmnaża się wyłącznie wegetatywnie z podziemnych rozłogów, wysadzanych wczesną wiosną. Ta druga jest byliną uprawianą w Polsce. Można również rozmnażać poprzez rozsadzanie z podziału starego krzaka, w maju gdy już się pojawi nadziemna część rośliny. Sadzonki rozłogowe powinny mieć 2-3 oczka zdolne do odbicia. Sadzi się je na głębokośc 7-10 cm w rozstawie 50 x 30 cm. Estragon zimy w naszym klimacie znosi bardzo dobrze. Jeśli uprawia się estragon w domu w doniczkach należy przycinać wierzchołki pędów żeby roślina rozkrzewiała się a nie rosła za bardzo wzwyż. Co roku należy estragon przesadzać do świeżej gleby, bo ma duże wymagania pokarmowe. Liście estragonu ścina się sukcesywnie na bieżące potrzeby, a do suszenia przycina się 7-10 cm nad ziemią na początku zawiązywania pączków kwiatowych.

Przyprawa ta zwiększa wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, a ze względu na dużą zawartość witamin był używany jako lek przeciwszkorbutowy. Wspaniale nadaje się do potraw z ryżem, gotowanych warzyw, zup, sosów, mięsa, oraz dań z ryb. Używany jest do produkcji octu estragonowego i musztardy estragonowej. Kwaszonym ogórkom nadaje jędrność.

 Majeranek
Ojczyzną majeranku są kraje śródziemnomorskie. Jet rośliną jednoroczną. Ma gęste owalne listki ułożone naprzeciwlegle, nikłe, białawe kwiatki.

Majeranek można wysiewać wprost do gruntu, w końcu kwietnia lub początku maja w rzędach co 30 cm. Można uprawiać go też z rozsady. Wtedy wysiewa się majeranek rzutowo do skrzyneczek w końcu marca i nakrywa cienką warstwą ziemi. Gdy rośliny mają już 6-8 cm wysokości wysadza się je na miejsca stałe w rozstawie 30 x 20 cm. W początkowym okresie majeranek rośnie wolno. Aby majeranek lepiej się rozkrzewiał można szczyty pędów nieco przyciąć (po przyjęciu się roślin).  Zbiór majeranku przeprowadza się stopniowo w miarę potrzeb, obrywając te gałązki na których są pąki kwiatowe. Na początku kwitnienia ścina się ziele na wysokości 6-7 cm nad ziemią, a drugi raz w końcu września całkowicie się ścina

Pomaga na przeziębienie, niestrawności, bóle głowy, działa łagodnie przeciwnerwicowo. Używany jest przy nieżytach żołądka i jelit. Wspomaga działanie układu trawiennego, dlatego doskonale nadaje się do przyprawiania potraw ciężkostrawnych. Pasuje do roślin strączkowych, zupy ziemniaczanej, kiełbas, pieczonych mięs, sałatki śledziowej i marynowania mięs. Dobrze smakuje z natką pietruszki, rozmarynem i tymiankiem.

Mięta  
Jej ojczyzną są Chiny i Japonia. Ślady mięty odnaleziono w grobowcach egipskich z lat 1200-600 p. n. e. Liście ma wydłużone ostro zakończone, ząbkowane na brzegach. Kwiaty w kolorze różowofioletowym zebrane są w kłoski na szczycie łodygi. Kwitnie od lipca do września.

Jest byliną, rozmnażającą się przez rozłogi podziemne. Osiąga wysokość 30-90 cm. Lubi ziemię żyzną, zasobną w składniki pokarmowe, próchnicę i wilgoć. Można ją sadzić w miejscach silnie nasłonecznionych, ale osłoniętych od silnych wiatrów. Rozłogi podziemne sadzi się do ziemi wczesną wiosną w kwietniu lub w końcu marca umieszczając je poziomo na głębokości 6-7 cm w rozstawie 40 x 30 cm. Sadzonki, które mają już wykształconą część nadziemną umieszcza się w ziemi na takiej samej głębokości, na jakiej rosły poprzednio. Liście zbiera się w miarę potrzeby lub można całe ziele zebrać przed kwitnieniem, gdy osiągnie 20-30 cm. Miętę zbiera się przed południem w dni suche i słoneczne, bo wtedy ma najwięcej olejków. Rośliny tnie się na wysokości 7-10 cm. Drugiego cięcia na jesień się nie wykonuje, żeby nie osłabić rośliny przed nadejściem zimy.

Mięta działa uspokajająco, żółciopędnie i przeciwskurczowo. Jest skuteczna w chorobach żołądka o podłożu nerwicowym, w łagodzeniu wzdęć i innych kłopotach gastrycznych. Używana też jest w przeziębieniach w postaci herbatki miętowej. Mentol ma działanie dezynfekujące. Stosowana jest do produkcji kosmetyków a także w przemyśle cukierniczym do produkcji likierów, lodów i czekolad.

Jako przyprawę miętę można wykorzystać do białego mięsa, sosów, twarożku, do sałatek jarzynowych i owocowych. Nie wskazane jest łączenie mięty z rozmarynem, szałwią i estragonem.

Oregano
Charakteryzuje się ostrym i cierpkim smakiem, przypominającym tymianek. Może być bardzo szeroko stosowane w kuchni. Nadaje się do potraw mięsnych, pizz, potraw z makaronów, sosów, sałatek, przyprawiania owoców morza, zup oraz warzyw. Najlepiej dodać do gotującej się potrawy na około 10 minut przed zakończeniem gotowania zgnieciony listek.

Ma również szerokie, uzasadnione działania medyczne m.in. łagodzi wzdęcia i działa żółciopędnie. Wykazuje również działanie antyseptyczne, dlatego jest szeroko stosowane w chorobach układu oddechowego m.in. zapalenie migdałków czy zapalenie oskrzeli.

 Szałwia lekarska
Jest rośliną cenioną w lecznictwie od starożytności. Nazwa salvia pochodzi od łacińskiego słowa – być zdrowym. Ceniono ją jako zioło uniwersalne podtrzymujące życie człowieka, co znalazło odbicie w staropolskim przysłowiu; „Tego śmierć nie ubodzie, kto ma szałwię w ogrodzie. Szałwia należy do roślin wieloletnich. Jest półkrzewem dochodzącym do wysokości 40-60 cm. Liście ma zielonoszare, kwiaty o zabarwieniu niebieskofioletowym.

Nasiona szałwii wysiewa się w kwietniu do skrzyneczki lub inspektu rzutowo i nakrywa się warstwą ziemi o grubości 1-2 cm. Rozsadę wysadza się, gdy ma 2-3 pary liści, w rozstawie 40 x 30 cm. W pierwszym roku po posadzeniu, gdy szałwia się nieco rozkrzewi można zebrać część liści. W następnych  latach ścina się wierzchołki pędów razem z liśćmi na początku kwitnienia. Można także obrywać liście boczne. Używać świeże lub suszone. Suszy się w miejscu  przewiewnym w temperaturze nie wyższej niż 35°C. Na zimę dobrze jest okrywać plantację, żeby rośliny nie wymarzły.

Szałwia działa przeciwzapalnie i ściągająco. Używa się jej do płukania dziąseł i gardła.  Pobudza działanie żołądka i wątroby, a także znana jest jako środek przeciwpotny.

Tymianek pospolity
Jest rośliną leczniczą i przyprawową. Pochodzi z wapiennych wybrzeży Morza Śródziemnego. Jest półkrzewem, którego wysokość dochodzi do 30 cm. Liście ma drobne, owalne, skórzaste. Kwiaty mają kolor lilioworóżowy.

W dawnych czasach przypisywano mu właściwości ośmielania zakochanych. Wchodził w skład napojów miłosnych i kadzideł. Św. Hildegarda polecała go jako lek przeciwko trądowi, wszawicy i paraliżowi. Tymianek ma działanie bakteriobójcze i dezynfekujące, przeciwzapalne, ściągające oraz przyspiesza trawienie, pobudza apetyt. Uśmierza również bóle reumatyczne. W lecznictwie używa się go do syropów przeciwkaszlowych i jako środek wzmacniający i uspokajający. W kuchni jest niezastąpionym dodatkiem do dań tłustych i ciężkostrawnych; do wieprzowiny i baraniny, podrobów, pasztetów, dziczyzny, zupy fasolowej i grochowej.

Rozmnaża się wegetatywnie przez podział starszych  roślin lub z nasion. Rozsadę sadzi się na dobrej glebie i stanowisku słonecznym. Zbiera się ziele na krótko przed kwitnieniem w czerwcu i suszy w cieniu w miejscu przewiewnym. W mroźne bezśnieżne zimy trzeba plantację  zabezpieczyć przez nakrycie ściółką lub liśćmi.

Powodzenia ! Zapraszam  do dyskusji na temat ziół w ogrodzie!

1 komentarz do “Ogród ziołowy

  1. Witam serdecznie,
    Strona piekna lecz rady ,zeby mikrofalowac !!!!! Przeciez mikrofale sa szkodliwe i zabija wszystko co wartosciowe i mamy martwy produkt!!

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *